Zmysły pozwalają dzieciom poznawać otaczający ich świat. Poznanie tego, co jest nowe, nieznane, zależy od sprawnego zbierania i przetwarzania informacji, które pochodzą z naszych zmysłów. Prawidłowa rejestracja docierających bodźców sensorycznych pozwala dzieciom lepiej zrozumieć to, co ich otacza. Do kształtowania pełnego obrazu świata nie wystarczą jednak informacje z poszczególnych zmysłów rejestrowane osobno. Musi zachodzić proces integracji sensorycznej, w którym wszystkie zmysły powinny ze sobą współpracować. Za pomocą wszystkich zmysłów równocześnie bodźce powinny być rejestrowane, następnie szybko i precyzyjnie przesyłane w układzie nerwowym, różnicowane, modulowane i interpretowane. Pozwala to na rozwijanie coraz bardziej dostosowanych do wymagań otoczenia mechanizmów uczenia się i zachowania. Zatem integracja sensoryczna jest fundamentem funkcji ruchowych, mowy, emocji, uwagi, relacji społecznych i percepcji.
Zdolność systemu nerwowego do odbierania docierających do niego informacji wzrokiem, słuchem, dotykiem, węchem, smakiem czy narządem przedsionkowym (zmysłem równowagi), rozwija się przez całe życie. Jednak najbardziej intensywny okres doskonalenia tego mechanizmu to pierwsze sześć, siedem lat życia. Dziecko stopniowo uczy się coraz sprawniej rozpoznawać informacje sensoryczne w relacji do siebie. Zmysły zbierają informacje, a mózg nadaje znaczenie temu, co np. widzimy w relacji do wszystkich innych wrażeń, które w tym samym momencie są rejestrowane. Tak powstaje percepcja tego, co dzieje się wokół nas. Dzięki temu dziecko może reagować, odpowiadać na wyzwania płynące z otoczenia.
Jeśli proces integracji sensorycznej nie przebiega prawidłowo, wtedy dziecko nie potrafi nadać właściwego znaczenia odbieranym wrażeniom i dostosować odpowiednio siłę swoich reakcji oraz emocji. Jeśli wrażenia odbierane przez zmysł dotyku nie są prawidłowo interpretowane przez mózg dziecka, wtedy odczuwa ono dyskomfort, gdy zakłada koszulkę, która „gryzie”, „drapie”. Podobnie może być, kiedy kolega podaje mu rękę czy dotyka w trakcie zabawy. W takich sytuacjach dziecko może okazywać negatywne reakcje emocjonalne. Może również nie akceptować struktury pokarmu i mieć z tego powodu bardzo ograniczoną dietę. W przypadku gdy dziecko jest nadwrażliwe na dźwięki, wtedy ucieka, zasłania uszy, gdy w pobliżu słychać np. blender czy suszarkę. Dziecko, które źle się czuje po kilku obrotach na karuzeli, a po kilkunastu może mieć nudności, jest nadwrażliwe na bodźce docierające do układu przedsionkowego. Procesy integracji sensorycznej wpływają na zachowanie i reakcje emocjonalne dzieci.
Dzięki doświadczeniom sensorycznym dzieci uczą się dostrzegać podobieństwa i różnice pomiędzy wrażeniami płynącymi z ich zmysłów. Dzięki temu dziecko może np. rozróżnić podobne dźwięki mowy czy wyróżnić w wyrazie poszczególne głoski. Umiejętność określania bodźca i różnicowania go od innych, dotyczy również wzroku i dotyku. Prawidłowa integracja sensoryczna dziecka pozwala mu rozróżnić informacje ważne i mniej istotne. Dzięki temu dziecko usłyszy głos mamy w parku i na niego zareaguje, a zignoruje inne dźwięki, które słyszy w tym samym czasie (inne osoby, ptaki, przejeżdżający obok rower). Trudności w percepcji sensorycznej związane są z środowiskiem, w którym dorastają najmłodsi. Dawniej dzieci spędzały całe dnie na podwórku, doświadczając rozmaitych bodźców. Obecnie często spędzają czas przed telewizorem, telefonem lub komputerem. W takich warunkach dzieci głównie odbierają bodźce wzrokowe i słuchowe, co niekorzystnie wpływa na ich rozwój. Nieprawidłowy proces przetwarzania bodźców sensorycznych jest często konsekwencją zaburzeń rozwojowych, występujących u dzieci (np. autyzm, zespół Aspergera). Niezależnie od źródła występujących zaburzeń, terapia integracji sensorycznej pomaga dzieciom wypracować prawidłowe reakcje adaptacyjne. Odpowiednia stymulacja sensoryczna wspomaga rozwój dziecka, proces uczenia się, koncentrację uwagi.
Proces integracji sensorycznej kształtuje się poprzez interakcję dziecka z otaczającym środowiskiem. Im więcej ma możliwości zdobywania doświadczeń ruchowych w relacji do innych wrażeń (dotykowych, wzrokowych, słuchowych) np.: na placu zabaw, w trakcie różnorodnych aktywności w domu, na podwórku, na spacerze, w lesie, nad morzem, tym szybciej i dokładniej integruje bodźce zmysłowe. Dzięki temu dziecko lepiej kontroluje swoje zachowanie i przystosowuje się do wymagań otoczenia. Do prawidłowego rozwoju, dzieci potrzebują środowiska, w którym mogą zdobywać różnorodne doświadczenia zmysłowe. Warto o tym pamiętać i pomóc najmłodszym w radosnym przeżywaniu dzieciństwa.
Źródła:
A.J. Ayres (2015) Dziecko a integracja sensoryczna, Harmonia, Gdańsk
Erkert (2013) Nowe gry i zabawy pobudzające wszystkie zmysły, Jedność, Kielce
Przyrowski (2016) Trenuj mózg poprzez ruch, Empis, Warszawa